برای آشنایی با روش تحقیق و شیوه ی نگارش: کتاب روش تحقیق آریان پور مفید ترین کتاب است.
مقاله نویسی نوعی مهارت است که صرفا با مطالعه کتاب، کسب نمی شود.
بنابراین تدوین یک مقاله خوب، یک مهارت است. اولین اقدام، انتخاب موضوع می باشد.
برای تبدیل یک موضوع به مقاله، به یک نقشه احتیاج داریم .
مقاله خوب علمی :
انتخاب موضوع _ نقشه _ فیش برداری _ تدوین گفتارها _ تکمیل/اصلاح/زیباسازی
انتخاب موضوع:
١_علاقه
٢_تسلط علمی
٣_رفع نیاز علمی/کاربردی
٤_تکراری نباشد
٥_در حد مقاله باشد
٦_منابع در دسترس باشد
موضوع را چگونه پیدا کنیم؟
با مراجعه به مجلات، ژورنال های تخصصی، کتبی که میخوانیم.هرچه ما مطالعات بیشتری داشته باشیم در زمینه هایی که علاقه داریم ، می توانیم موضوعات بهتری را پیدا کنیم.
چه موضوعاتی انتخاب کنیم و چگونه انتخاب کنیم؟
چه خصوصیات و ویژگی هایی باید داشته باشد؟
فرایند انتخاب موضوع، یک فرایند طولانی و حساس می باشد.
موضوع با مطالعه و مراجعه به منابع علمی و مجلات و مقالات پیدا می شود . در موضوع باید تسلط علمی داشته باشیم و تسلط یک چیز نسبی است. تسلط علمی، علاقه را به ارمغان می اورد.
نباید سراغ موضوعی بریم که تسلط لازم و کافی را درموردش نداریم ، مثل موضوع حقوق بشر
مسأله بعدی که باید بهش توجه کنیم ، کاربردی بودن موضوع است. هرچه کاربردی تر، مهم تر و پر بارتر خواهد بود. موضوعات باید به روز و کاربردی باشند. موضوع باید نیاز جامعه رو هدف قرار بده.
موضوع تکراری نباشد، گرچه کار خودمان است. ما باید ببینیم مرز های دانش تا کجا پیش رفته و یک گام آن را گسترش دهیم. مقاله شما با فهرست و چکیده ٢٠ الی ٢٥ صفحه باید باشد.
بعد از نوشتن عنوان، باید تبیین کنیم عنوان رو.توضیح بدیم منظور چیست و مساله ای که توی این عنوان مطرحه چیست؟
در تبیین مسئله، شما باید یک سوال اصلی رو مطرح کنید، مثال:
عنوان:تنبیه بدنی کودک، تربیت یا خشونت
تبیین مساله: بر اساس دیدگاه هایی که در مباحث حقوق بشری و دانشمندان حقوق خانواده و فقه وجود دارد آیا والدین حق دارند با عنوان تربیت،کودک را تنبیه بدنی کنند یا خیر.
ما می خواهیم تحقیق کنیم که آیا تنبیه بدنی کودک، نوعی تنبیه است یا خشونت؟ جون طبق کنوانسیون حقوق کودک که ما عضوش هستیم، خشونت علیه کودک ممنوع است.
در قانون ما آمده اگر والدین در حد متعارف کودک خود را تنبیه کنند، قابل مجازات نیستند.
سوال اصلی: آیا تنبیه بدنی کودک توسط والدین مشروع و قانونی است؟ آیا تنبیه بدنی، خشونت علیه کودک محسوب میشود یا یک راهکار تربیتی است؟
فرضیه : در اکثر موارد تنبیه بدنی که والدین انجام میدن ، خشونت هستند و باید جلوی چنین اقداماتی گرفته شود و مقرراتی باید وضع شود که با این پدیده مقابله کند وگرنه خشونت علیه کودک محسوب میشود. ماده ١١٧٩ : ابوین حق تنبیه طفل خود را دارند ولی به استناد این حق نمیتوانند طفل خود را خارج از این حدود تادیب تنبیه بدنی کنند.
[ عنوان _ تبیین مساله _ سوال اصلی _فرضیه ]
____________________
-آفت هایی که محققان جوان از آنها لطمه میخورند:
١_شتاب زدگی و عجله
٢_کار تکراری : ناشی از دو علت میباشد الف) خود را راحت کنند ب)جستوجو و تحقیق خوبی نکرده و متوجه مقالات تکراری نشده
٣_عدم مدیریت زمان
٤_عدم باور توانایی و زود مایوس شدن
٥_عدم مشاوره
اگر محقق در انتخاب موضوع کاهلی کند، یعنی مدیریت عمل و مدیریت زمان نداشته باشند، باعث میشود که وقت خودش را از دست بدهد. و یا حتی انتخاب موضوع تکراری یا بدون مطالعه حتما در انتخاب موضوع باید معلومات لازم را کسب کنیم. باید اطلاع داشته باشیم مرزهای دانش تا کجا پیش رفته است.
بحث علمی که بی هدف باشد، قطعا نتیجه نخواهد داد.
موضوع بدی این است که نباید بدون نقشه و پلن جلو بریم. همیشه محقق برای اینکه موضوع را قطعی کند ، به یک سوال رسیده و بعد به یک فرضیه رسیده ( یعنی پاسخ احتمالی به آن سوال اصلی) پاسخ فرضیه همیشه دغدغه ذهن میشود.در این مسیر میفهمد که از چه مراحلی باید عبور کند.
برای اینکه به سوال اصلی پاسخ دهیم ، نیاز داریم که مرور کنیم که چه مواردی را در این راه نیاز داریم.و آن موارد مورد نیاز را اماده کنیم.
پس همیشه برای کشیدن پلن این باید در ذهن ما باشد که چه مباحثی را نیاز دارین. چه مباحةی خوبه که پچینیم در اینجا. و ذهن درگیر نیازمندی ها شود.و آنها را بریزیم روی ورق.
سوال و فرضیه جدید و مناسب و باید بحث طلب باشد.
پس در مرحله اول موضوع خوب و قوی _ دوم پلن خوب ترسیم شده و میدانیم چه مباحثی نیاز داریم _ حالا که میدانیم چه بحث هایی نیاز داریم ، میریم سراغ فیش برداری برای فصل اول و دوم به همان ترتیب مباحث.
فیش: یک عبارت خارجی است . یعنی برگه.
فیش برداری ٢ روش دارد:
یادداشت کردن صفحات و برگه تا و نگهداری آنها ( روش کلاسیک و جا افتاده)
فیش برداری از طریق کامپیوتر و لپ تاپ
فیش برداری برای چیست؟ برای جمع آوری داده ها ، اطلاعات مربوط به مباحث و مطالبی که در نوشتار علمی قرار است بیاید.
چرا باید فیش برداری کنیم؟ برای اینکه اطلاعاتمان کامل باشه و بتوانیم به خوبی آن اطلاعات را پردازش کنیم و به نتایج علمی برسیم.
_ برای فیش برداری شرط اول آن است که نقشه داشته باشیم.
_ شرط دوم آن است که برگه های فیش برداری داشته باشیم.
برای فیش برداری برگه های خاصی است که اطلاعاتی را باید در آن درج کنیم. مانند :موضوع عام یا خاص _ تاریخ فیش برداری_ محل نشر و .
به هر منبعی که برویم ، ابتدا این اطلاعات را یادداشت میکنیم. مثلا میخواهیم درمورد نکاح اجباری فیش برداری کنیم. اول به تمام کتاب ها و مقالات مربوط دونه به دونه مراجعه میکنیم و اطلاعات مربوط به آن بحث را در یک یا دو صفحه فیش برمیداریم. و گاهی ممکن است لازم باشد برگه ای هم با آنها وصل کنیم .
گاهی اوقات مطالبی که بردمیداریم نقل قول مستقیم است و گاهی خلاصه و تلخیص. گاهی ترجمه است . اینارو باید بنویسیم معمولا جملات بزرگان رو نقل قول مستقیم میارین چون خیلی عبارات دقیق و حساسی هستند. مثلا گاهی جملات عربی یا انگلیسی را به هر دو زبان با ترجمه می اوریم.
برخی برگه ها اخرش یا پشتش نوشته نقد و نظر. این قسمت برای خود ماست. مثلا اشکالی در حین فیش برداری به ذهنمان میرسد ،مثلا دکتر کاتوزیان فلان مطلب را گفته ، همان لحظه به ذهنمان میاد کا به این قسمت اشکال وارده . همان لحظه مینویسیم.
وقتی فیش برداری میکنیم مدام مطالب بیشتر میشود. باید بدانیم کجا قرار داریم؟ باید بدانیم که چند صفحه مثلا میخواهیم در مورد اسیب های ازدواج موقت صحبت کنیم؟
از آخرین یافته های حقوقی استفاده کنیم. از مقالات دسته اول استفاده کنیم. خوبی فیش برداری در این است که وقتی از یک کتاب فیش برداری کردیم ، دیگه با آن کتاب خداحافظی می کنیم.گاهی در حال فیش برداری گفتار اول هستیم،در آن میان با مطالبی از گفتار دوم مواجه می شویم. چیکار کنیم؟
فیش را برمیداریم ، چون ممکنه آن کتاب دیگر از دسترس ما خارج بشود یا اینکه فراموشش کنیم.
اگر فیش برداری را انجام دهیم ، کارمان یک کار پر ارجاع، پر مطلب، پر سند ، قابل مراجعه میشود . ولی محققی که فیش برداری نمی کند، چند کتاب می تواند همزمان جلویش بگذارد؟
فیش برداری ها را جدا جدا بگذارید ، مثلا ٤ بحث داریم، هر کدام را جدا جدا گذاشته. دقت کنید بین فیش برداری فاصله نیوفتد چون فراموش می کنید ، ممکت است مطالب تکراری را باز هم بنویسیم.
از کتاب های اصیل و جاافتاده ابتدا شروع کنید و بعد سراغ کتاب های واسطه.
مراحل بعدی مراحل عملیاتی هستند. در حقیقت انجام واقعی تحقیقات است.باید تلاش کنید با مدیریت درست زمان. این مرحله را انجام دهید.
در مرحله فیش برداری شما قطعا نقشه تان نهایی شده و شروع میکنید برای فیش برداری، که طبق پلن از همان اول شروع می کنیم.
چند نکته برای فیش برداری:
نکته اول :در فیش برداری مهم ترین مساله که همواره باید ذهن محقق معطوف به آن باشد سوال اصلی و فرض تحقیق است که به نوعی در نقشه گذاری و پان یا طرح مقاله منظور شده است . اگر محقق برای سوال اصلی و رسالت علمی خود در امر فیش برداری توجه نکند ممکن است با آفاتی از قبیل درگیر شدن در مباحث حاشیه ای ، فیش برداری مکرر بیش از نیاز مواجه شود. فیش برداری باید خیلی منضبط باشد و طبق پلن جلو رود و مباحث را جمع کند. در فیش برداری اگر سوال اصلی را از یاد ببریم ، گرفتار آفات فراران می شویم.
نکته دوم : مداومت بر فیش برداری: کسی که فیش برداری میکند باید ذهنش مدام درگیر باشد ، اگر غیر از این باشد ، انسجام ذهنی راجع به این موضوع نخواهد داشت. خیلی از مطالبی که قرار است روی آن خط سیری حرکت کند، از یادش میرود. وقتش درست مدیریت نمیشود و در نهایت ناچار است با کمبود وقت از راه های نامعقول و نامناسب استفاده کند.
نکته سوم : در فیش برداری باید منبع شناسی مد نظر قرار بگیرد. **زیرا هر منبعی شایسته ی فیش برداری نیست** مثلا برخی کتب فقهی نوشته ی اهل سنت بسیار ضعیف هستند و در علم فقه ما شایسته ی فیش برداری نیستند. پس ما نیاز به منبع شناسی داریم.
چه منبعی استفاده کنیم؟
معتبر
اصیل/دسته اول
نو آوری در مطلب
منبع شناسی خیلی مهم است و به ما کمک میکنید فیش معتبر و قوی که حاوی مطالب و اطلاعات جامع است تهیه کنیم. یک دفترچه تهیه کنید و اسم منابعی که از انها فیش برداری کردید را یادداشت کنید.
نکته چهارم : در فیش برداری تمرکز ذهنی داشته باشیم. در مکانی مناسب که تمرکز ذهنی داشته باشیم مانند کتابخانه . عدم تمرکز ذهنی => عدم جمع آوری درست اطلاعات => عدم فهم مطالب
مرحله بعد :تدوین
تدوین را بهتر است همزمان با فیش برداری انجام دهیم. چون زمانی که ما وارد کار فیش برداری میشویم اگر تا پایان انجام دهیم و بعد به سراغ تدوین برویم، قطعا آن فیش برداری هماهنگ با نیاز های ما نخواهد بود. پس با شروع فیش برداری قسمت اول ، شروع به تدوین آن نیز میکنیم.
در مرحله تدوین مهم ترین کار پردازش اطلاعات است.مثلا گفتار یک را میخواهیم تدوین کنیم، ابتدا باید نوشته های فیش برداری گفتار اول را مطالعه کنیم ، نوت برداری کنیم و اطلاعاتش را پردازش کنیم و در واقع نقادی کنیم. تدیوین ماه عسل فکر و نقادی انسان است.
در کنار این کار باید مقالات و مجله های علمی زیادی بخوانیم ، این به ما معرفت و شناخت میدهد که چگونه اجزای یک مقاله را چیدمان کنیم.
اگر فیش برداری را به صورت دستی انجام میدهید ، تدوین را با مداد بنویسید که خط خوردگی پیدا نکند.چون مباحثی را مرتباً کم و زیاد میکنیم. سعی کنید فقط یک روی کاغذ را برای نوشتن تدوین استفاده کنید که در مواقع ضروری بتوایند ادامه را در پشت آن برگه بنویسید. از تدوین اولیه یک کپی بگیرید که در صورت گم شدن آن بتوانید از نسخه دوم استفاده کنید.
یک توصیه موکد : هیچ عنوانی به نام کلیات در بحثتان نیاورید.هرچه بیشتر مطالعه کنیم و درگیر شویم در موضوع احتمال اینکه پلن ما قوی تر و منسجم تر و اراسته تر شود و مباحث زائد نداشته باشد ، بیشتر است.
یک سری فوت و فن هست که یک نویسنده ماهر آنها را میداند، از جمله انتخاب موضوع . به خوبی رصد میکند چون حجم مطالعاتش زیاد است و ذهنش درگیر است. و دیگر اینکه منبع شناسی خوبی دارد. شما را هدایت میکند به منابع خوب.
_منبع شناسی راه دارد:
یکی کتابخانه قفسه باز؛ سراغ کتابخانه ها برویم ولی متاسفانه برخی کتابخانه ها از منابع روز ، جامانده اند.از جمله کتابخانه های خوب قم : کتابخانه تخصصی فقه و اصول ایت الله سیستانی . کتابخانه تخصصی پژوهشگاه علوم و معارف اسلامی سازمان تبلیغات . کتابخانه مرکز فقهی ائمه اطهار . کتابخانه ملی در تهران. کتابخانه استان قدس مشهد. کتابخانه پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پردیسان.
دومین راه برای شناخت منبع ،میتوانیم به کتابدار ها هم مراجعه کنیم چون مدام در حال مطالعه اند.
سومین کار مراجعه به مراکز تحقیقاتی و سایت های دانشکشده های حقوق ،ژورنال ها را سرچ کنید. گاهی با سرچ کردن عنوان نمیتوانیم پیدا کنیم و باید مقالات رو بخونیم که کار سخت تر خواهد شد.
از مشاوره علمی هم استفاده کنید.با واسطه ها ارتباط بگیرید، از اساتید سوال کنید.
تدوین : مرتب سازی داده هایی که از طریق فیش برداری جمع کردیم ، ضمن تحلیل و بررسی انها، یک نظم منطقی به آنها ببخشیم.در حقیقت دارید یک ساختمان اولیه برای مقاله تان را پی ریزی میکنید .
مرحله ی خیلی مهمی است که باید به چند نکته توجه کنید .
اول اینکه چه زمانی شروع به تدوین کنیم ، زمانی که دو مبحث داریم،مثلا مبحث یک را فیش برداری کردیم شروع به تدوین میکنیم و همزمان مبحث دو را نیز فیش برداری میکنیم.
در مرحله تدوین باید یک سری اصول را رعایت کنیم:
همواره موضوع و سوال مدنظر باشد
فاصله بین مراحل و فاز ها نیوفتد
بر اساس نقشه و از موضوع عام به اخص فیش هارو مرتب کنید
یک مثال
مبحث اول = سازو کارهای شناسایی کودکان خیابانی و حق در سلامت
گفتار یک : مفهوم کودکان خیابانی
بند اول :مفهوم کودکان خیابانی در مقررات
بند دو : مفهوم کودکان خیابانی در حقوق بشر
گفتار دوم :حق در سلامت
بنداول:ضرورت تعیین حق سلامت
بند دوم :انواع حقوق سلامت برای کودکان
مثلا من برای این مبحث ١٢٠ تا فیش جمع کردم . که برای گفتار اول ٥٠ تا. برای دوم ٧٠ تا. و برای بتد اول ٢٠ تا و
فیش هارو به ترتیب مرتب کنید
فیش های مرتب شده را باز مطالعه و بر اساس یک نظم منطقی سامان دهی میکنم
حجم مباحث منظور شده باید پیش بینی و تدوین درباره آن انجام شود. مثلا باید بدانی که در این قسمت بندی ها چند صفحه برای هر بحث میخواهی بگذاری.که تعداد صفحات زیاد از حد نشود.
در تدوین تلاش کنیم نتیجه ی تحلیل داده ها ارائه شود . اظهار نظر علمی نویسنده مهم است
اقوال و اظهار نظر ها به درستی حفظ و ارجاع داده شود. حفظ امانت خیلی مهم است.
همیشه در حین تدوین سوال اصلی مقاله یادتون باشد و از سوال اصلی منحرف نشوید . چون با شروع مقاله ، مقاله های فرعی به ذهن شما خواهد رسید.
فاز نهایی و آخر: مرحله ی زیباسازی است. در مرحله ی تدوین باید بگونه ای تدوین کنید و جمله چینی خوب و ورود و خروج مناسبی داشته باشید، گویی که میخواهید مقالع را تحویل دهید یا به چاپ برسانید. یادتان باشد در مرحله ی تدوین:
تیترهای مناسب طبق پلن داشته باشید
پیوستگی و انسجام مطالب حفظ شود: نباید گفتار ها از هم قطع شود. باید عبارت هایی که میچینید زنجیروار به یکدیگر وصل باشد. ربط درست مطالب به یکدیگر.
نباید یکدفعه مطالبی که در ذهن ما شکل گرفته را روی کاغذ در گفتار ها پیاده کنیم. آرام مقدمه چینی کنید ، مطلب اصلی را بیاورید ، استدلال آن را هم بیاورید ، نقد کنید، به نتیجه برسید، جمع بندی کنید و آن وقت تحویل دهید. در هر بحثی ولو بحث کوچک.
مثال: نقض حریم خصوصی در فضای سایبری: آیا نیاز هست که حریم خصوصی را اول توضیح بدهد یا خیر؟
خیر، باید فقط یک برداشت یا برایندی از مطالعاتی که داشته آنجا بیاورند و زیرش ٢ تا ادرس بدهد مثلا ، که برای مطالعه بیشتر مراجع کنید به این منابع.
در تدوین توازن و تعادل بحث ها را باید حفظ کنید.مثلا اگر ٨ مطلب را در ٢٠ صفحه قرار است بنویسد ،تقسیم بندی کند به اضای هر مطلب ٢ صفحه و باقی هم برای مقدمه و چکیده و نتیجه گیری.
زمان تدوین سیستم ارجاع دهی باید رعایت شود. ارجاع یا ادرس دهی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مقاله ی قوی مقاله ای است کع ارجاعات زیاد داشته باشد و توانسته باشد با اخرین یافته عای علمی اشاره کند. و دستاوردهایی که تاکنون بوجود امده را ارائه کند و نقد میکند. نشان میدهد این مقاله به روز است.
_ادرس دهی :
اعتبار علمی میدهد - مقاله را به روز میکند -اندیشه های مختلف را دارد-مرجع میکند مقاله را-اخرین اقوال را جمع اوری میکند -قابل استناد میشود
در ارجاعات از منابع اصیل باید استفاده شود. یعنی سرچشمه و دسته اول. اگر توانایی یا دسترسی به منابع دسته اول را ندارید، شما ناچارید از منابع واسطه یا ترجمه استفاده کنید و منبع واسطه را ذکر کنید.
در سیستم ارجاع دهی:
شیوه ارجاع دهی:
شیوه پاووقی (برون متنی) که این شیوه قدیمی شده و استفاده نکنید بهتر است
شیوه (درون متنی) همان وسط متن در پرانتز . که در این شیوه نام خانوادگی ، سال انتشار، جلد صفحه نوشته میشود. و چیز اضافه نباید نوشته شود.
بعد از تدوین کردن بخش ها به فردی ارزیاب یا استادی توانمند نوشته ها را میدهیم که مارا راهنمایی کند ، نقد کند و نقاط ضعف مقاله را به ما بگوید.
در مرحله ی بعدی ، زیباسازی و تکمیل کلی اجزای مقاله شکل بگیرد.اجزای مقاله را باید ویراستاری کرد، نواقص را برطرف ساخت .
عنوان/ چکیده/ واژگان کلیدی/مقدمه/ بدنه مقاله/نتیجه گیری/فهرست منابع
در برخی از بحث ها نیاز دارد که اصلاحاتی انجام شود، مثلا جملات بلند را کوتاه کنیم در برخی جاها.
[ پرهیز از ایجاز مُخل و اطناب مُمل]
-عنوان باید رسا و جذاب باشد.
-چکیده: یک نمایه ای است از مطالبی که در مقاله امده ، گزارش میکند. در چکیده ما اشاره میکنیم به موضوع بحث و اهمیت آن به طور گذرا و همچنین دستاورد ها و نتایج مقاله. چکیده را بعد از مقدمه مینویسند ، یعنی کار دیگر تمام شده.
مقدمه : مقدمه یک مدخل برای ورود به بحث است.
[در مقدمه ما میخواهیم بگوییم که من میخواهم چکار کنم ]
[ در چکیده میگوییم که من چکار کرده ام]
نتیجه گیری : ماه عسل بحث هایی است که به آن ها پرداخته ایم. علاوه بر یافت ها، میتوانیم پیشنهاداتی هم بدهیم. مثلا من میگویم به این نتایج رسیده ام ، و از نظر من این قسمت باید قانون گذاری شود و .
فهرست منابع: همیشه با نام خانوادگی باید شروع شود ، بعد از نام خانوادگی بعضی اسم کتاب را می آورند ولی بهتر است سال انتشار ذکر شود.
برگرفته از سخنان جناب آقای دکتر مقدادی به کوشش سرکار خانم عباسی
درباره این سایت